social netwerk en sociale ondersteuning
‘with a little help from my friends’
We zullen eerst enkele opvallende gevolgen weergeven van het hebben van een sociaal netwerk.
Berkman en Syme deden in 1979 een baanbrekende studie waarin bleek dat degene met veel sociale relaties (bijv. getrouwd, veel familieleden, vrienden en participatie in organisaties van de gemeenschap) een significante kleinere kans hadden te sterven in de 9 jaar follow-up periode dan degene met weinig sociale relaties. Dit is vervolgens gerepliceerd in vele prospectieve studies waarbij een 2-4x lagere kans op mortaliteit werd gevonden. Hierbij werd gecontroleerd op de gezondheidsstatus bij aanvang, gezondheidsgedrag, gebruik van gezondheidsvoorzieningen en een aantal belangrijke demografische kenmerken (House e.a., 1988)
Opvallend was verder dat mannen meer dan vrouwen gezondheidsvoordelen genieten van sociale relaties ofwel van sociale integratie.
Sociale ondersteuning kunnen we definieren als de mensen op wie we kunnen rekenen voor hulp als we deze hulp nodig hebben. Sociale ondersteuning is niet alleen van belang in moeilijke situaties of in probleemsituaties.
Er zijn 4 soorten van sociale ondersteuning te onderscheiden:
1. emotionele ondersteuning
het bieden van empathie, betrokkenheid, affectie, liefde, vertrouwen, acceptatie,
aanmoediging en het laten merken dat je geeft om de ander. Het is bieden van
warmte en het gevoel dat je om de ander geeft en de ander waardeert en zodoende
het zelfvertrouwen van de ander ondersteunt.
2. tastbare ondersteuning
Het bieden van financiele steun, materiële goederen of diensten. Het wordt ook wel
instrumentele ondersteuning genoemd. De ander op concrete en directe manier
helpen.
3. Informatieve ondersteuning
Het bieden van advies, sturing, suggesties of bruikbare informatie. De inhoud van de
informatie heeft de mogelijkheid om anderen te helpen hun problemen op te lossen.
4. gezelschapsondersteuning
Het geeft iemand het gevoel ergens bij te horen ofwel bij een groep te horen. Dit is
bijvoorbeeld bij het samen deelnemen aan gedeelde sociale activiteiten.
Onderzoekers maken vaak een onderscheid in waargenomen (perceived) en ontvangen (received) ondersteuning. Bij waargenomen ondersteuning gaat het om de subjectieve inschatting van de ontvanger van de effectieve steun. Bij de ontvangen steun gaat het meer om de specifieke ondersteunende acties die aangeboden worden door de anderen. Een andere indeling is die van structurele(hoeveel vrienden, collega’s en familieleden)en functionele (type van ondersteuning die vrienden, collega’s etc geven) sociale ondersteuning.
Naar een bepaald model van sociale ondersteuning is redelijk veel onderzoek gedaan. Het betreft het ‘stress buffer model’ van sociale ondersteuning. Het uitgangspunt hierbij is dat sociale ondersteuning de negatieve effecten van stress op mentale en lichamelijke gezondheid duidelijk verminderd. De buffering zou vooral werken omdat door sociale ondersteuning de waargenomen stress (‘appraisal’) wordt verminderd alsook de omgang (‘coping’) met de stress wordt verbeterd. Dit wordt gevonden in epidemiologische studies en in laboratorium studies. Bij deze bevindingen zijn wel wat kritische kanttekeningen te plaatsen. Zo laten de studies naar perceived support dit soort verbanden zien en studies naar received support soms niet.
Hiervoor zijn een aantal verklaringen geopperd (o.a. mensen met grotere mate van received support staan onder meer ernstige stress, kwaliteit van received support niet goed wordt gemeten en teveel received support kan leiden tot een lager zelfvertrouwen). Onderzoek laat verder zien dat informatieve en tastbare ondersteuning minder effectief is dan emotionele en gezelschap-ondersteuning.
Opvallend is dat in het laboratorium received (emotionele) support heel duidelijk leidt tot een lagere cardiovasculaire reactiviteit tijdens acute stress.
Andere modellen mbt sociale ondersteuning zijn:
– matching hypothese (bijv. bij financiele stress, financiele hulp geven)
– stress preventie model (netwerkleden voorkomen dat we risicogedrag gaan vertonen)
Biologische mechanismen waarlangs sociale ondersteuning invloed van stress verminderd
1. cardiovasculair (bloeddruk, hartslag, cholesterol, atherosclerose)
2. neuroendocrien (adrenaline, noradrenaline, cortisol, opioiden, oxytocin)
3. immunologisch (NKcel activiteit, helper tcel, pro inflammatoire cytokininen)
Tenslotte nog even stilstaan bij een bijzondere vorm van gezelschap.
Bij mannen neemt dit soms de bijzondere vorm aan van een actieve manier van het delen van een hobby waarbij tussen het actief bezig zijn verhalen vertellen en humor belangrijke onderdelen zijn.
Het gaat hierbij om een positief gevoel/stemming, bevestiging en behoud van zelfwaardering en erkenning wat bijdraagt aan veerkracht. Opvallend hierbij is de bevinding dat tijd doorbrengen met vrienden geassocieerd is met een positievere stemming en meer opwinding dan de tijd die men met familieleden doorbrengt. Dit komt omdat men met vrienden meestal actiever in de vrije tijd is dan dat men dat met familieleden is. Met familieleden wordt bijvoorbeeld vaak samen televisie gekeken.